ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑΤΑ (έθιμο της 1ης του Μάρτη)

Πανάρχαιο έθιμο, ζωντανό μέχρι σήμερα σε αρκετά χωριά του Νομού μας.
Τα χελιδονίσματα εί
ναι γνωστά σε όλο το νομό Σερρών. Οι Λαογράφοι τα συνδέουν με τα Αρχαία χελιδονίσματα. Το τραγούδι, μάλιστα, ξεκινάει με τον ίδιο στίχο:

«ήλθε ήλθε χελιδών καλάς ώρας άγουσα, καλούς ενιαυτούς, επί γαστέρα λευκά, επί νώτα μέλιανα…»

Το έθιμο πέρασε στους Βυζαντινούς χρόνους, διασώθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όπως περιγράφει η Άννα Τριανταφυλλίδου στα Μακεδονικά ηθογραφήματα «Άλλοι καιροί» στην πόλη των Σερρών και έφτασαν στις μέρες μας.

Το πρωί της 1ης Μαρτίου τα παιδιά (αγόρια και κορίτσια),κρατώντας ένα ξύλινο ομοίωμα της χελιδόνας πλημμυρίζουν τους δρόμους τραγουδώντας: «Χελιδόνα έρχεται απ’την Μαύρη θάλασσα….» και μοιράζουν τους γνωστούς «Mάρτηδες» (στριφτό νήμα από κόκκινη και άσπρη κλωστή) για να μη μας «πιάνει» ο Μάρτης. Που σημαίνει ότι οι αχτίδες του Μαρτιάτικου ήλιου είναι τόσο καυτές που κινδυνεύουμε να μαυρίσουμε. Και δεδομένου στην παράδοση ότι οι γυναίκες έπρεπε να είναι «αφράτες» και «άσπρες» σαν το γάλα, έπρεπε να φυλαχθούν.

Η συνήθεια να δένουμε στο χέρι μας την ασπροκόκκινη κλωστή «για να μη μας κάψει ο Μάρτης», οι λαογράφοι την συνδέουν με την «κρόκη» που οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων έδεναν στο πόδι ή στο χέρι τους.
Τον «Μάρτη»τον βγάζουμε από το χέρι μας, όταν δούμε το πρώτο χελιδόνι ή πελαργό, τον βάζουμε κάτω από μία πέτρα κάνοντας συγχρόνως και μία ευχή ή πάλι τον κρεμάμε στον φράχτη της αυλής, να τον πάρουν τα χελιδόνια και να χτίσουν τη φωλιά τους. (Λύκειο Ελληνίδων Σερρών)

Σε πολλές περιοχές της χώρας μας, την πρώτη Μαρτίου ή στις 21 Μαρτίου, ημέρα της εαρινής ισημερίας, τα παιδιά γυρνάνε στα σπίτια κρατώντας ένα αρθρωτό ομοίωμα χελιδονιού, την «χελιδόνα», και τραγουδούν ένα είδος καλάντων, τα χελιδονίσματα. Το έθιμο της χελιδόνας, έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα, και επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας σε πολλά μέρη της Ελλάδας όπως Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη και Δωδεκάνησα.

 

Την «χελιδόνα» σε κάποιες περιοχές την στολίζουν με φύλλα κισσού, που είναι χαρακτηριστικό της αειθαλούς βλάστησης, σε άλλες, με ζουμπούλια ή άλλα ανοιξιάτικα λουλούδια, κι αλλού της κρεμούν κουδουνάκια και πολύχρωμα χαρτιά.

 

Οι «Χελιδονιστές», οι οποίοι ήταν κυρίως παιδιά αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις ενήλικες, γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας τραγούδια για τον ερχομό των χελιδονιών. Παλιά, οι νοικοκυρές έδιναν στα παιδιά λάδι, κρασί, αλεύρι, σιτάρι, αυγά και σε λίγες περιπτώσεις χρήματα. Τα λεφτά καθώς και ότι προϊόντα μάζευαν τα παιδιά τα αφιέρωναν στην εκκλησία.

 

Κάποια «χελιδονίσματα» χαιρετίζουν το έαρ, την άνοιξη και απαγγέλλουν στίχους, για να διώξουν τον χειμώνα ή τον τελευταίο μήνα του, τον Φλεβάρη.

 

«Ιδε το έαρ το γλυκύ πάλιν επανατέλλει, φέρον υγείαν και χαράν και την ευημερίαν». Το δίστιχο αυτό, έχει ηλικία πάνω από 11 αιώνες και ήταν η αρχή από ένα «άσμα ευχετήριον» για τον Βυζαντινό αυτοκράτορα, που το λέγανε τα «μέρη» (οι φατρίες, οι Πράσινοι και οι Βένετοι), στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης, πριν αρχίσουν οι ανοιξιάτικοι ιππικοί αγώνες, το λεγόμενο «μακελλαρικόν ιπποδρόμιον» ή «Λουπερκάλιον», από την ομώνυμη ρωμαϊκή γιορτή.

 

«Ήλθε ήλθε χελιδών, καλάς ώρας άγουσα, καλούς ενιαυτούς, επί γαστέρι λευκά κηπί (και επί) νώτα μέλαινα». Και η χελιδόνα, με την μαύρη ράχη και την άσπρη κοιλιά, ξεκινώντας από την ειδωλολατρική Ελλάδα και πετώντας ασταμάτητα, από άνοιξη σε άνοιξη, για αιώνες ολόκληρους, πέρασε από το Βυζάντιο, και συνεχίζοντας το ταξίδι της έφτασε μέχρι τις ημέρες μας και κελαηδά ακόμα. Χελιδόνιν έρχεται, θάλασσαν απέρασε, τη φωλιά θεμέλιωσε, κάθισε και ελάλησε : - Μάρτη , Μάρτη χιονερέ και Φλεβάρη βροχερέ, ο Απρίλης ο γλυκύς έφτασε, δεν είν' μακρύς.

 

Τα πουλάκια κελαηδούν, τα δεντράκια φυλλανθούν, τα ορνίθια να γεννούν αρχινούν και να κλωσούν. Τα κοπάδια ξεκινούν ν΄ ανεβαίνουν στα βουνά, τα κατσίκια να πηδούν και να τρώγουν τα κλαδιά. Έπαψαν τα παγητά και τα χιόνια κι ο βοριάς. Μάρτη , Μάρτη χιονερέ και Φλεβάρη λασπερέ ήρθ' ο Απρίλης ο καλός.

 

Ήρθε πάλι η Χελιδόνα, ήρθε πάλι η Μελιδόνα απ' τη θάλασσα μακριά και μας έφερε καλά, τη δροσιά και τη χαρά και τα κόκκινα αυγά. Χελιδόνα έρχεται απ' την Άσπρη Θάλασσα θάλασσαν επέρασε και σπυρί κονόμησε κάθισε και λάλησε. Χελιδόνι μου γοργό, που 'ρθες απ' την έρημο, τι καλά μας έφερες;

 

- Την υγεία και τη χαρά και τα κόκκινα τ' αυγά.

 

Το Μάη λαλούν οι πέρδικες, το Μάη λαλούν τ' αηδόνια

 

Το Μάη κατεβαίνουνε στις βρύσες τα τρυγόνια.

 

Το Μάη εγεννήθηκα και μάγια δεν φοβώμαι εκτός αν με μαγέψουνε στην κλίνη που κοιμώμαι.

 

Ήρθε, ήρθε χελιδόνα, ήρθε κι άλλη μελιηδόνα, κάθισε και λάλησε και γλυκά κελάδησε.

 

«Μάρτη, Μάρτη μου καλέ, και Φλεβάρη φοβερέ, κι αν φλεβίσεις κι αν τσικνίσεις, καλοκαίρι θα μυρίσεις.

 

Χελιδόνα έρχεται απ' τη μαύρη θάλασσα πύργον εθεμελίωσε.

 

Κάθισε και λάλησε και γλυκά κελάηδησε! Μάρτη, Μάρτη μου καλέ και Φλεβάρη θλιβερέ, ο Απρίλης ο γλυκής έφτασε σε 'ναι μακρύς!

 

Μώρ' κυρά, καλή κυρά, έμπα στο κελάρι σου, φέρ' αυγά σαρακοστιανά, ώσπου νά' ρθ' η Πασχαλιά, με τα κόκκινα τ' αυγά.

 

*Στην Θεσσαλονίκη*

 

Μάρτης μας ήρθε, καλώς μας ήρθε

 

τα χελιδόνια έρχονται από την Αραβία,

 

μας φέρνουνε την άνοιξη κι όλο το καλοκαίρι

 

και 'μεις για τούτο ήρθαμε, να πούμε καλημέρα

 

και να παρακαλέσουμε Χριστό και Παναγία

 

να μας βοηθά παντοτινά και όλοι με υγεία. Και του χρόνου!

 

*Στην Σάμο*

 

Δόνι, χελιδόνι ήρθες, καλώς ήρθες. Φκιάσε τη φωλιά σου κάμε τα πουλιά σου φκιάστηνε στο σπίτι κανένας δεν τη γκίζει. Το χελιδόνι το πουλί πάει πέρα κι' έρχεται πάει και ξανάρχεται στήνει μήνυμα και λέει πως είναι καλοκαίρι.

 

*Στην Ρόδο*

 

Το χελιδόνιμ πέπεται πάει και πάλιν έρκεται και τραγουδά και χαίρεται και φέρνει μας μήνυμα(ν) πως είναιν άνοιξη καιρού και άρχιση καλοκαιριού Και εσείς εμάς τον κόπο μας να μας πληρώσετε πολλά κοσάρια, γρόσια και αυγά όχι από ένα κι' από δυο αλλά από έξη κι' απ' οχτώ. Ήρθε, ήρθε χελιδόνα, φέρνοντας καλοκαιριά και καλή χρονιά, στην κοιλιά της άσπρη και στη ράχη μαύρη.

 

*Στην Κρήτη*

 

Ο Μάρτης ήρθε με χαρές και με δροσιές γεμάτος, όλα τα έχνη τα κακά να μη φανεί η φανιά ντως, όξω ψύλλοι και κοργοί, όφιδες και μποντικοί κολισαύρες και λιακόνια, όξω απού τ΄ αφεντικού το στρώμα. Το χελιδόνι νάρχεται , στο σπίτι να φωλεύγει, και να του δίδετε θροφή να παίρνει να μισέβγει να πηαίνει εις την έρημο, να είναι φορτωμένο, να τρώει να ευφραίνεται κι αυτό το βλοημένο δώτε και μας τον κόπο μας, ό,τι είναι ο ορισμός σας και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι ο βοηθός σας, χρόνους πολλούς να ζήσετε, πάντα ευτυχισμένοι σωματικά και ψυχικά να είστε ευτυχισμένοι .

(www.tovoion.com)

 

 

Η Αρχαία Ελλάδα καλά κρατεί.

Το τέλος του Χειμώνα και τον ερχομό των χελιδονιών γιόρταζαν τα παιδιά από την Αρχαιότητα με τα «χελιδονίσματα». Ο συγγραφέας Αθηναίος (+2ος αιώνας) έχει διασώσει ένα «χελιδόνισμα» που τραγουδούσαν τα παιδιά στη Ρόδο. Κρατώντας ένα ομοίωμα χελιδονιού, τριγύριζαν στην πόλη και ζητούσαν φιλέματα.

Στα πρώτα βυζαντινά χρόνια, το Ελληνικό έθιμο της χελιδόνας θεωρήθηκε ειδωλολατρικό και απαγορεύτηκε από την εκκλησία. Παρ’ όλα αυτά όμως τα παιδιά συνέχιζαν να τραγουδούν τον ερχομό της Άνοιξης και έτσι το έθιμο διατηρήθηκε όπως ακριβώς και στην Αρχαιότητα. Σε κάθε μεριά της Ελλάδας, την 1η του Μάρτη τα παιδιά ξεχύνονταν στους δρόμους για να καλωσορίσουν τα χελιδόνια τους, τους αγγελιοφόρους της Άνοιξης. Κρατούσαν στα χέρια τους ένα ξύλινο χελιδόνι και του κρεμούσαν στο λαιμό κουδουνάκια. Πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και έλεγαν τα «χελιδονίσματα» ενώ τα κουδουνάκια συνόδευαν το τραγούδι τους.

(www.arxaiaithomi.gr) 

 

 

 

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ

 Συνεχίζουμε να προτείνουμε βιβλία για παιδιά αλλά και για γονείς που νιώθουν παιδιά. Το βιβλίο βοηθά τα παιδιά να ζήσουν μέσα σ' ένα μαγικό κόσμο, μακριά από ηλεκτρονικές παγίδες.



Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ

ΖΕΗ ΑΛΚΗ

Εκδότης: ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

27 Οκτωβρίου 1940: θα τη θυμάται αυτή τη μέρα ο Πέτρος γιατί πέθανε το τριζόνι του. Θα τη θυμάται γιατί την επομένη ακούει τη φωνή της μητέρας του να λέει: «Σήκω... έγινε πόλεμος. Δεν ακούς τις σειρήνες;» Όταν οι Ιταλοί έφτασαν στο κατώφλι της Ελλάδας, ο Πέτρος ήταν εννιά χρονών, είχε μια χελώνα για κατοικίδιο και γνώριζε τον πόλεμο μόνο μέσα από τα βιβλία. Τώρα όμως τον βιώνει κάθε μέρα, μαζί με τους γονείς του, τον παππού του και τη μεγαλύτερη αδελφή του, την Αντιγόνη, αρχίζοντας έναν μεγάλο περίπατο - μια βόλτα στην Αθήνα της Κατοχής.........

 

ΕΝΑ ΚΑΣΤΡΟ ΓΕΜΑΤΟ ΧΑΜΟΓΕΛΑ

CABRERA ALEIX

Εκδότης: ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

Σε ένα μεγάλο κάστρο ζει ένας πολύ τεμπέλης γίγαντας, που βάζει άλλους να δουλεύουν για εκείνον χωρίς ανταμοιβή. Κάποτε καλεί τα παιδιά από τα γύρω χωριά για να δουλέψουν, ξεγελώντας τα με παιχνίδια και λιχουδιές. Τα παιδιά πέφτουν στην παγίδα και δουλεύουν ασταμάτητα, μέχρι που ένα από αυτά καταφέρνει να κάνει τον γίγαντα να σκεφτεί το λάθος του. Η ιστορία αυτή βασίζεται στην Ένατη Αρχή της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Παιδιού, σύμφωνα με την οποία κανένα παιδί δεν πρέπει να εργάζεται μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία, ενώ όλα τα παιδιά ............

 

 

 

ΠΟΥ ΠΗΓΑΝ ΟΛΟΙ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ;

CABRERA ALEIX

Εκδότης: ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

Η Λιλή απεχθάνεται να τρώει φρούτα, ο Λουκάς να πέφτει νωρίς για ύπνο και η Λούκια να κάνει μπάνιο. Τα τρία παιδιά αποφασίζουν να απαλλαγούν από τα προβλήματά τους, ζητώντας τη βοήθεια μιας μάγισσας για να εξαφανίσουν τους γονείς τους. Τι γίνεται όμως όταν τα καταφέρνουν; Η ιστορία αυτή βασίζεται στην Έκτη Αρχή της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Παιδιού, σύμφωνα με την οποία κάθε παιδί πρέπει να απολαμβάνει αγάπη και γονική φροντίδα για την πλήρη και αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)...

 

Η ΤΡΕΛΗ ΑΠΟΚΡΙΑ

ΒΑΛΑΣΗ ΖΩΗ

Εκδότης: ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Ενώ οι χαρούμενοι μασκαράδες γλεντάνε, ένας αληθινός δράκος ορμάει να τους φάει! Στην αρχή, όλοι τον νομίζουν μασκαρά. . . Ύστερα όμως, η κατάσταση γίνεται απειλητική. . . Είναι μια φάρσα κατάλληλη να παιχτεί από κάθε ηλικίας παιδιά. Το έργο, με ζωηρούς ρυθμούς, σε παραφορά κεφιού, γελοιοποιεί το φόβο και τον εξουδετερώνει. (. . .) (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)...

 

Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΚΑΙ Τ' ΑΗΔΟΝΙ

ΒΑΛΑΣΗ ΖΩΗ

Εκδότης: ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Σε παραμυθένιους τόπους, την πολύ παλιά εποχή, τα πουλιά με τους ανθρώπους ζούσαν όμορφα μαζί. Κι όλα πήγαιναν ωραία, κι όλα πήγαιναν καλά, ώσπου κάνανε αφέντη έναν κουτοβασιλιά! (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)...

ΑΠΟΚΡΙΕΣ

ΓΕΡΟΙ ΚΑΙ ΚΟΡΕΛΕΣ ΣΚΥΡΟΣ

ΓΕΡΟΙ ΚΑΙ ΚΟΡΕΛΑ-ΣΚΥΡΟΣ

ΜΠΟΥΛΕΣ-ΝΑΟΥΣΑ ΗΜΑΘΙΑΣ

 Χοιροσφάγια

Μια εβδομάδα πριν από την Τσικνοπέμπτη, με το άνοιγμα του Τριωδίου ξεκινούσε η διαδικασία της σφαγής των γουρουνιών, τα χοιροσφάγια. Γι'αυτό η εβδομάδα αυτή ονομαζόταν και σφαγαριά.
Στα παλιά τα χρόνια, κάθε σπίτι έτρεφε για ένα χρόνο το γουρουνόπουλό του. Ένα καλό γουρούνι για «χοιροσφαγή» έφτανε τα 100 με 150 κιλά. Όλο το χρόνο ταϊζόταν με καλαμπόκι, πίτουρα κουρκούτι, σγόρτσα (άγρια αχλάδια), βελανίδια και αποφάγια του σπιτιού (παμφάγο).
Το σφάξιμο του γουρουνιού γινόταν την περίοδο των Απόκρεω, την πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου, την σφαγαριά. Ήταν γιορτή για όλο το χωριό. Οι κάτοικοι σχημάτιζαν φιλικές συντροφιές και έσφαζαν «χαλάγαν» με τη σειρά τα χοιρινά τους.

Πρώτη μέρα

Ένα επιδέξιος σφαγέας έσφαζε το γουρούνι. Η σφαγή γινόταν με μαχαίρι ή με όπλο (δίκανο).
Μετά το σφάξιμο του βάζαν ένα λεμόνι στο στόμα, το λιβάνιζαν και το σκέπαζαν για φύγει το κακό σπυρί (αν είχαν επάνω τους). Ο σφάχτης πηδούσε τρεις και τρεις φορές και στη συνέχεια από μια η οικογένεια. Το κεφάλι θα το κρεμάσουν για το καλό του σπιτιού. Αλλού πάλι χάραζαν ένα σταυρό στο στήθος και πάνω στις σχισμές τοποθετούσαν αναμμένα κάρβουνα και λιβάνι.
Τα μικρά χοιρινά τα έκαναν μαδητά, τα μεγάλα τα έγδερναν εκτός από την κοιλιά.
Ο πρώτος μεζές στα κάρβουνα ηταν ο «καρούτσαφλος», (ο λάρυγγας, το καρύδι του χοιρινού) συνοδευόμενος από κρασί, μπομποτοκουλούρα, «χρόνια πολλά» και «ο θεός να σχωρέσει τις ψυχές» των νεκρών. Ιδιαίτερα τον πρόσφεραν στον σφαγέα.
Από δω, ίσως βγήκε, και η παροιμιακή φράση «θα σου φάω τον καρούτσαφλο ή το λαρύγγι».
Αλλού σαν πρώτο μεζέ χρησιμοποιούσαν το κομμάτι το κρέας που ψήθηκε στον σταυρό με τα κάρβουνα και το λιβάνι.
Οι γυναίκες ετοίμαζαν το συκώτι του γουρουνιού με ψιλοκομμένο κρεμμύδι, έναν πολύ νόστιμο μεζέ.
Τα παιδιά έβαζαν ένα κόκκινο σταυρό από το αίμα του γουρουνιού, για να μην τους τρώνε τα κουνούπια το καλοκαίρι. Απ' το αίμα θα φοβούνταν τα κουνούπια και δεν θα τους τσιμπούσαν.
Τη «φούσκα» (κύστη) την έτριβαν στη στάχτη, τη φούσκωναν, έριχναν σπυριά από αραποσίτι κι έπαιζαν. Οι μεγάλοι τη χρησιμοποιούσαν για καπνοσακούλα. Τη «χολή» του ασήμαδου μαύρου γουρουνιού τη βάζαν για φυλαχτάρι στα ζώα ή πότιζαν τις γκαστρωμένες φοράδες για να μην απορρίξουν.
Την «πυτιά» την κομμάτιαζαν. Ρίχναν ξύδι, λάδι, σκόρδο, αλάτι, ούζο και την ξεραίνουν στον ήλιο. Την κρεμούν μέσα σε σακούλι στην καπνιά του παραγωνιού και την ρίχνουν στο τυρί για πήζει.

Δεύτερη μέρα

Οματιά

Τη δεύτερη μέρα ετοίμαζαν την «οματιά». Έπαιρναν τα χοντρά έντερα, σε μήκος 60 έως 80 εκ. τα έπλεναν καλά. Τα γέμιζαν με: μισοστουμπισμένο και μισοβρασμένο σιτάρι, σταφίδες, πορτοκαλόφλουδες, μυρωδικά και μπαχαρικά. Τα έβαζαν σε «τεψιά» με λίπος από την μαδημένη κοιλιά «σγόρτσα» και την έψηναν στο φούρνο. Ήταν νόστιμη. Τρώγονταν ζεστή ή κρύα.
Από την ψημένη «οματιά» έστελναν και στις οικογένειες που δεν είχαν ή δεν έσφαξαν το δικό τους χοιρινό.

Πηχτή ή ποδομούτσουνα

Μια επιπλέον γαστρονομική απόλαυση της «σφαγαριά» τα ποδομούτσουνα που κάναν την πηχτή.
Καθάριζαν καλά πόδια και κεφάλι. Τα κομμάτιαζαν, τα έβραζαν, τα ξεκοκκάλιαζαν, εκτός των ποδιών, τα κομμάτιαζαν σε «μπουκιές», τα ξανάβραζαν με στουμπισμένο σκόρδο και ξύδι «σκορδοστούμπι», αλάτι και πιπέρι. Έτσι ετοιμαζόταν η πηχτή που έπηζε σαν κρύωνε, (μέσα σε πιάτο ή σε λαγήνα για αργότερα) και κοβόταν με το μαχαίρι. Νοστιμότατη, με άρωμα σκόρδου και νοστιμιά ξυδιού.

Τα λουκάνικα

Τα ψιλά έντερα, πλυμένα και γυρισμένα, σε μήκος ενός περίπου μέτρου, τα «ξεθέρμιζαν», τα φούσκωναν, τα έδεναν στις άκρες και τα κρεμούσαν σε ένα οριζόντιο καλάμι για να ξεραθούν. Με αυτά φτιάχνανε τα λουκάνικα. Γέμιζαν τα έντερα με κρέας β΄κατηγορίας, κομμένο και λιανισμένο πάνω σε κρεατοκόφτη. Έριχναν ψιλοκομμένο κρεμμύδι, κοπανισμένα μπαχαρικά (κανέλα, γαρύφαλλα, πιπέρι μαύρο) λίγη ψιλοκομμένη πιπεριά, πορτοκαλόφλουδα, αλάτι και ότι άλλο αρωματικό. Όλα αυτά τα μισοέβραζαν, πριν βάλουν με χωνί τη γέμιση ζεματούσαν τα λουκάνικα για να καθαρίσουν και να μαλακώσουν. Γεμισμένα και τρυπημένα τα βουτούσαν σε ζεστό νερό για φύγει ο αέρας, που τυχόν θα έμενε. Ύστερα τα κρεμούσαν κατά προτίμηση μέσα στο τζάκι, για να στεγνώσουν γρηγορότερα. Γινόταν πικάντικα. Τρωγόταν ψητά ή έμπαιναν στο παστό που ετοιμαζόταν την Τσικνοπέμπτη.

Το «ξεφόρτιασμα»

Τη δεύτερη μέρα μετά το γδάρσιμο «ξεφόρτιαζαν» το σφαχτό, δηλ. αφαιρούσαν το στρώμα λίπους που είχε στη ράχη, με λωρίδες «φέρτσες», από πάνω προς τα κάτω, καθώς ήταν κρεμασμένο από τα πισινά του πόδια.
Το λίπος το κομμάτιαζαν, το έβαζαν στο νερό, που το άλλαζαν δυο φορές, για να γίνει «άσπρη αλοιφή», το αλάτιζαν και το άφηναν για «να το πιάσει το αλάτι». Το ξύγκι, «το πλαστήρι» το έβαζαν χωριστά. Με το «ξεφόρτιασμα» κομμάτιαζαν το κρέας, διάλεγαν το καλό για το «παστό», το αλάτιζαν, έριχναν ρίγανη και το άφηναν μερικές μέρες «να το πιάσει το αλάτι».

Ήθη και έθιμα Αποκριάς σε όλη την Ελλάδα

Στην Ξάνθη το τελευταίο τριήμερο της αποκριάς με το "κάψιμο του Τζάρου" στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου. Σύμφωνα με την παράδοση, ο "Τζάρος" ήταν ένα κατασκευασμένο ανθρώπινο ομοίωμα, τοποθετημένο πάνω σε πουρνάρια.
Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, οι κάτοικοι τον καίνε, ώστε το καλοκαίρι να μην υπάρχουν ψύλλοι. Ακολουθεί η ρίψη εκατοντάδων πυροτεχνημάτων που κάνουν τη νύχτα μέρα.
Στη Νάουσα, κάθε χρόνο αναβιώνει το έθιμο "Γενίτσαροι και Μπούλες" που έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία.
Οι Γενίτσαροι φορούν φουστανέλες, τσαρούχια, μάλλινες μακριές κάλτσες και γιλέκο, ενώ στο πρόσωπο φέρουν κερωμένο πανί με ζωγραφιστό μουστάκι. Στο κεφάλι, στη μέση και στο χέρι τους δένουν από ένα μαντήλι, ενώ στο λαιμό κρεμούν σταυρό και αλυσίδα με φυλακτό.
Οι Μπούλες είναι επίσης άνδρες, ντυμένοι με γυναικεία ρούχα και στο πρόσωπο φορούν βαμμένες μάσκες. Σύμφωνα με το έθιμο, τα χρόνια της τουρκοκρατίας οι αρματολοί έβρισκαν στις Απόκριες την ευκαιρία να κατέβουν στην πόλη μασκαρεμένοι και να γλεντήσουν με συγγενείς και φίλους, χωρίς να φοβούνται ότι θα τους αναγνωρίσουν οι Τούρκοι.
Στην Κοζάνη, ζωντανεύει ο "Φανός", τον οποίο ανάβει ο δήμαρχος στο κέντρο της πόλης και γύρω του στήνονται οι χοροί. Χορεύουν και τραγουδούν τα "Ξιανέντραπα" αλλά και τραγούδια κλέφτικα, της αγάπης και της ξενιτιάς. Η γιορτή κορυφώνεται τα ξημερώματα της Καθαρής Δευτέρας, που βραβεύονται οι καλύτεροι Φανοί.
Στο Σοχό του νομού Θεσσαλονίκης εμφανίζονται οι Κουδουνοφόροι, κατάλοιπο της διονυσιακής λατρείας. Με τραγόμορφες στολές και κουδούνια σε όλο το σώμα τους, χορεύουν στους δρόμους και τις πλατείες. Πρόκειται για μια "αναίμακτη θυσία στους νεκρούς", ενώ οι εκδηλώσεις της Απόκριας κλείνουν με το έθιμο των μετανοιών. Οι μεγαλύτεροι δίνουν άφεση αμαρτιών στους μικρότερους που με πολύ σεβασμό επισκέπτονται τους μεγαλύτερους, τους φιλούν το χέρι και τους προσφέρουν ένα πορτοκάλι.
Στην Καστοριά, οι κάτοικοι ανάβουν μεγάλες φωτιές, τις "Μπουμπούνες", γύρω από τις οποίες στήνεται χορός με την συνοδεία παραδοσιακών τοπικών σχημάτων. Στο τέλος, οι πιο τολμηροί πηδάνε πάνω από τη θράκα.
Έθιμο της ίδιας βραδιάς είναι και ο "χάσκαρης". Στην άκρη ενός πλάστη δένεται μία κλωστή και στην άκρη της κλωστής ένα βρασμένο αβγό. Ο αρχηγός της οικογένειας κρατά τον πλάστη και τον κατευθύνει στα στόματα των μελών, οι οποίοι προσπαθούν να το "χάψουν".
Στο Λιτόχωρο Πιερίας αναβιώνουν έθιμα που έχουν σκοπό τον εξαγνισμό των κακών πνευμάτων και της κακοτυχίας. Αυτό επιτυγχάνει ο Χορός των βωμολόχων που περιδιαβάζει όλο το χωριό με πειράγματα για όλους τους περαστικούς. Το βράδυ της Κυριακής της Αποκριάς ανάβουν τα κέδρα στις γειτονιές, γύρω από τις οποίες στήνεται ξέφρενο γλέντι.
Στη Νέα Χαλκηδόνα Θεσσαλονίκης, αναβιώνει το έθιμο του γιαουρτοπόλεμου, που έχει τις ρίζες του στη Μικρά Ασία.
Στη Δημητσάνα οι απόκριες κορυφώνονται με το κάψιμο του «μακαρονά».
Στη Σκύρο αναβιώνει το έθιμο του "γέρου και της Κορέλας". Άντρες φορούν την παραδοσιακή φορεσιά του σκυριανού βοσκού και στη μέση τους κρεμούν μεγάλες κουδούνες.
Στη Νάξο, οι άντρες φορούν φουστανέλες και μάσκες και τριγυρνούν στις γειτονιές χορεύοντας και τραγουδώντας.

Αλμυροκουλούρα

Τη νύχτα πριν την «Κυριακή της Τυρινής», τα κορίτσια ανακατεύουν αλεύρι, πολύ αλάτι και νερό και ψήνουν το μείγμα του ψωμιού που λέγεται «αλμυροκουλούρα» (δηλαδή πολύ αλμυρό ψωμί). Τα κορίτσια το τρώνε και πιστεύουν ότι τον άντρα που θα ονειρευτούνε εκείνο το βράδυ αυτόν και θα παντρευτούνε.
Η αναβίωση του γάμου που άφησε εποχή στη Μεθώνη τόσο για τα χρόνια που περίμενε το ζευγάρι για να ζήσει το πολυπόθητο μυστήριο, όσο και για το γλέντι που δικαίως ακολούθησε, γίνεται κάθε χρόνο την Καθαροδευτέρα στις μία το μεσημέρι στην πλατεία σιντριβανιού της παραλίας.
Το γεγονός είναι πραγματικό και σύμφωνα με ιστορικές πηγές συνέβη τον 14ο αιώνα. Πρωταγωνιστής της απίθανης αυτής ιστορίας ήταν ο ιππότης Ιωάννης Κουτρούλης, ο οποίος, τρελά ερωτευμένος με συμπατριώτισσά του, δε μπορούσε να τη νυμφευθεί γιατί ήταν ήδη παντρεμένη. Η όμορφη Μεθωναία, της οποίας το όνομα δεν έχει σωθεί και την οποία οι μεταγενέστεροι ονόμασαν Αρσάννα, δεν μπορούσε να πάρει διαζύγιο γιατί δεν το επέτρεπε ο Χριστιανός Επίσκοπος της πόλης Νήφων. (Μεθώνη)Τελικά μετά από 17 χρόνια οι δύο ερωτευμένοι, καταφεύγοντας στον ίδιο τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, πήραν την άδεια και παντρεύτηκαν. Προϋπόθεση βέβαια που έθεσε ο Πατριάρχης ήταν οι δύο Μεθωναίοι να μην είχαν ήδη συνάψει σχέσεις, όπως και διαπιστώθηκε. Στο γλέντι που ακολούθησε ήταν φυσικό να γίνει......του "Κουτρούλη ο Γάμος". Η φαντασία των οργανωτών, όσο περνούσαν τα χρόνια, δημιούργησε νέα δεδομένα και καταστάσεις που έκαναν το γάμο της εποχής εκείνης πασίγνωστο σε όλη την Ελλάδα. Και μέσα από την ιστορία της εποχής εκείνης γίνεται αναφορά στην εποχής μας και με έντονη σατιρική διάθεση διακωμωδούνται σημερινά γεγονότα καθώς επίσης και η νύφη με πολλά γαργαλιστικά στιχάκια.
Πανάρχαιο έθιμο με ρίζες στη λατρεία του θεού Διόνυσου. Διατηρείται μέχρι σήμερα σε αρκετά μέρη της Μακεδονίας και ιδιαίτερα στα βλαχοχώρια όπως η Καρίτσα, το Λιβάδι και άλλα. Το έθιμο έχει σχέση με τον εξορκισμό των κακών πνευμάτων, ο οποίος επιτυγχάνεται με το φοβερό θόρυβο των κουδουνιών όπως θα δούμε παρακάτω. Την ημέρα λοιπόν της Πρωτοχρονιάς νέοι του χωριού φορούσαν μάσκες κατασκευασμένες από δέρμα προβάτου συνήθως.
Οι μάσκες αυτές ήταν απαίσιες στην εμφάνιση και σκοπό είχαν να τρομάξουν τα κακά πνεύματα που τριγύριζαν στο χωριό και που είχαν μοναδικό σκοπό να το βλάψουν. Γύρω από τη μέση τους, σε μια φαρδιά ζώνη, κρεμούσαν μεγάλα κουδούνια. Με τα κουδούνια λοιπόν κρεμασμένα γύριζαν όλο το χωριό κουνούντας τα με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φοβερός θόρυβος ικανός να διώξει κάθε ξωτικό ή κακό πνεύμα. Παππούδες μας είπαν πως πολλά αγόρια ντύνονταν γουρούνια και γύριζαν στο χωριό έχοντας κι αυτοί τον ίδιο σκοπό με τα "Μπαμπαλιούρια". Παράλληλα κάποιος που έπαιζε γκάιντα και γύριζε μαζί με τους μεταμφιεσμένους στα σπίτια και έλεγαν διάφορα τραγούδια. Παράδειγμα σε σπίτι που είχαν κόρη για παντρειά έλεγαν το τραγούδι
Ν' εδώ κόρη για παντρειά, κόρη για αρραβώνα
Όταν τέλειωναν όλα τα σπίτια του χωριού πήγαιναν στην πλατεία όπου και χόρευαν μαζί με όλους τους κατοίκους του χωριού. Το γλέντι βέβαια συνεχιζόταν μέχρι πρωίας σε σπίτια συγγενών και φίλων στο χωριό

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ


Στις 13 Μάρτη έχει προγραμματιστεί  να επισκεφθούν οι Γ΄,Δ΄,Ε΄,ΣΤ΄ του σχολείου μας το Βυζαντινό-Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών ,συνοδεία των δασκάλων των τάξεων και της εκπαιδευτικού εικαστικών του σχολείου.

 

Το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, με έδρα την Αθήνα, είναι ένα από τα εθνικά μουσεία της χώρας και ένα από τα σημαντικότερα μουσεία διεθνώς για την τέχνη και τον πολιτισμό των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων. Διαθέτει περισσότερα από 25,000 αντικείμενα, οργανωμένα σε συλλογές, τα οποία χρονολογούνται από τον 3ο έως τον 20ό αιώνα και προέρχονται κυρίως από τον ευρύτερο ελλαδικό, μικρασιατικό και βαλκανικό χώρο.
Το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, στην κατεύθυνση ενίσχυσης του μορφωτικού του ρόλου, ξεκίνησε το 1989 τη δραστηριοποίησή του στον τομέα του σχεδιασμού και της υλοποίησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Από το 2000, με τη δημιουργία Γραφείου Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, το Μουσείο επιχειρεί να συστηματοποιήσει και να διευρύνει την εκπαιδευτική δράση του. Βασικός στόχος είναι η οργανωμένη υποστήριξη διαφορετικών κατηγοριών επισκεπτών, μέσα από την επεξεργασία πολλαπλών ερμηνευτικών-εκπαιδευτικών προτάσεων. Παράλληλα, το Γραφείο συμβάλλει από τη δική του πλευρά στην προσπάθεια αναβάθμισης του ευρύτερου μορφωτικού και επικοινωνιακού χαρακτήρα του Μουσείου.

Στην κατεύθυνση αυτή το Γραφείο Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων:

• Συμμετέχει στις επιστημονικές ομάδες σχεδιασμού των εκθέσεων και των άλλων εξώστρεφων δράσεων του Μουσείου.
• Σχεδιάζει και υλοποιεί θεματικά οργανωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες όλων των βαθμίδων, αξιοποιώντας τόσο τη μόνιμη όσο και τις περιοδικές εκθέσεις.
• Οργανώνει επιμορφωτικές συναντήσεις για εκπαιδευτικούς.
• Σχεδιάζει και υλοποιεί ερμηνευτικές-εκπαιδευτικές δράσεις για οικογένειες.
• Σχεδιάζει προσαρμοσμένες εκπαιδευτικές δράσεις για διαφορετικές ομάδες ΑμεΑ.
• Σχεδιάζει προσαρμοσμένες ερμηνευτικές-εκπαιδευτικές δράσεις για ποικίλες ομάδες ενηλίκων.
• Σχεδιάζει και διακινεί εκπαιδευτικό υλικό.
• Αναπτύσσει συνεργασίες με εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς φορείς.

Το Βυζαντινό Μουσείο παρουσιάζει την πλουσιότερη και αντιπροσωπευτικότερη συλλογή έργων βυζαντινής τέχνης, που έχουν την προέλευσή τους από ολόκληρη την Κύπρο. 

  Η συλλογή έχει ως πυρήνα σαράντα οκτώ εικόνες, που προέρχονται από ναούς απ’  όλη την Κύπρο και από το Συνοδικό του ναού της Παναγίας Φανερωμένης, το οποίο προοριζόταν να φιλοξενήσει αρχικά το Παγκύπριο Βυζαντινό Μουσείο. 

  Οι εικόνες αυτές παρουσιάστηκαν στην έκθεση «Tresors de Chypre» , που έγινε στο Παρίσι το 1967 και μεταφέρθηκε έπειτα σε διάφορες ευρωπαικές πόλεις.  Χάρις σ’  αυτή την έκθεση διασώθηκαν και εκτίθενται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο σημαντικές εικόνες από το κατεχόμενο μέρος της Κύπρου.    

   Στο Βυζαντινό Μουσείο παρουσιάζονται περίπου 230 εικόνες από τον 9ο μέχρι το 19ο αιώνα, αποτοιχισμένες τοιχογραφίες από το 10ο αιώνα, καθώς επίσης και αντιπροσωπευτικά δείγματα της βυζαντινής μικροτεχνίας της Κύπρου, όπως ιερά κειμήλια, σκεύη και άμφια, που εκτίθενται σε τρεις μεγάλες αίθουσες στο ισόγειο του Πνευματικού και Πολιτιστικού Κέντρου του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄